Wat zou jij antwoorden? Misschien wel ‘belangrijker dan de verbale communicatie’, of ‘doorslaggevend’? Of ligt het vooral aan de context, aan je stemming of aan het onderwerp? In dit blog ga ik wat dieper in op wat de wetenschap er over zegt. Niet met de pretentie om daarin volledig te zijn, want de hoeveelheid literatuur daarover is overweldigend, maar wel met de intentie om zowel de nuance van de betekenis te benadrukken als ook je nieuwsgierigheid te prikkelen.
Oog en oor voor de betekenis van non-verbale communicatie.
Ik start eerst maar met een definitie van non-verbale communicatie.
Vervolgens rekenen we af met de belangrijkste mythe over verbale en non-verbale communicatie. Daarna volgt een opsomming van wat wetenschappelijk wel ‘waar’ is met een samenvatting van de betekenis van non-verbale communicatie en wat een logische visie is. En tot slot: wat betekent dit voor jou als professionele coach.
Maar allereerst wat bedoelen we eigenlijk met ‘non-verbale communicatie’?
Eerst maar eens proberen te definiëren waar we het eigenlijk over hebben. Er zijn veel wetenschappers die zich over een definitie buigen. Een belangrijk meningsverschil is of er alleen sprake is van non-verbale communicatie wanneer ‘de boodschap’ intentioneel’ is (vanuit het zender-ontvanger perspectief van Shannon en Weaver). Of dat je ervan uitgaat dat er altijd communicatie is en het onmogelijk is om niet te communiceren (waar Watzlawick meer naar neigt). En in die zin ‘is’ er altijd non-verbale communicatie.
Dus we moeten kiezen en ik ga even voor de laatste. Dan is een veel gehanteerde definitie dat je non-verbale communicatie kunt zienals elke vorm van uitwisseling van boodschappen tussen mensen of levende wezens via niet-talige signalen of tekens: ‘zonder woorden’. Gebarentaal is overigens een vervanging van onze woorden en valt hier dan dus niet onder. Binnen deze beperkingen wordt vaak weer het volgende onderscheid gemaakt:
Haptic: hoe communiceren we via onze aanraking (onder andere het vakgebied van de haptonomie);
Kinesics: de invloed van hoe we bewegen in ons lijf en gezicht, hoe we staan, zitten en ademen;
Proxemics: Hieronder verstaan we vooral de invloed van interpersoonlijke afstand en positionering;
Paralinguistek: richt zich op onze spraak en daarmee bedoelen we toon, intonatie, snelheid, ritme, volume en duur. De stem is overigens zeer direct gekoppeld aan de adem beweging.
De mythe over non-verbale communicatie
De meest populaire theorie over non-verbale communicatie is die over de verhouding tussen non-verbale en verbale communicatie gedaan door Albert Mehrabian. Uit zijn onderzoek wordt vaak geïnterpreteerd dat de betekenis van een boodschap voor 55% door de lichaamstaal, 38% door de intonatie, en slechts voor 7% door de woorden wordt bepaald. Vele mensen, waaronder ook veel communicatie-experts, verwijzen naar dit onderzoek ter ondersteuning van het idee dat slechts 7% van alle communicatie verbaal is, en dus 93% non-verbaal. Deze conclusie mag je zo echter niet zomaar trekken omdat hij met nadruk zelf aangeeft dat het om een schatting gaat en dat het slechts geldt in situaties waarin er een groot verschil is tussen wat iemand zegt (bijvoorbeeld “ik ben blij”) en hoe iemand dat zegt (met bijvoorbeeld een verdrietige expressie). Een andere beperking is dat dit onderzoek gaat het alleen over gezichtsexpressie en wordt andere non-verbale communicatie niet onderzocht.
De opvallende populariteit van zijn onderzoek is wijst er wel op hoe we ondersteuning zoeken voor de ervaring dat de eigen non-verbale communicatie en die van anderen zo belangrijk is in het contact.
Wat is dan wel waar, wat kunnen we wél zeggen?
Maar hoe zit het dan wel? De wetenschap heeft wat mij betreft de waarheid niet in pacht maar als we hier te rade gaan dan blijkt dat er veel onderzoek naar gedaan is vanuit veel verschillende disciplines. Veel van die onderzoeken worden met grote zorgvuldigheid gedaan maar zijn weer niet op alle situaties in het dagelijkse leven te plakken. Ik maak een (altijd arbitraire) selectie en kom dan een voorlopige conclusie.
Voor de volgende beweringen gerelateerd aan non-verbale communicatie is behoorlijk veel wetenschappelijke onderbouwing.
- Emotionele expressies maken integraal deel uit van onze non verbale communicatie (1).
- Er bestaan universeel basis emoties in die zin dat we die allemaal denken te herkennen (2);
- Emoties hebben een sterke invloed op onze oordeelsvorming (3);
- Je kunt niet niet communiceren (4);
- De verhouding tussen het belang van verbale en non-verbale communicatie is context afhankelijk; (5)
- Wanneer gevoelens of opvattingen worden gecommuniceerd dan is de non-verbale communicatie vaak leidend voor het interpreteren van die boodschap (6);
- Mensen moeten meer hun best moeten doen om een incongruente boodschap te decoderen en die incongruentie wordt als onduidelijk ervaren (7);
- Iedereen heeft een uniek individueel non-verbaal repertoire (8);
- Die unieke wijze wordt voor een groot deel gevormd door de manier waarop wij ons in ons eerste levensjaar hechten en zit dus diep verankerd in ons neurale en fysieke systeem(9);
- De aanraking is in dit hechtingsgedrag van zeer grote betekenis (10);
- Non-verbale communicatie is een bron voor het blootleggen van hoe iemand zich tot zichzelf en de wereld verhoudt (11).
Wat is dus de betekenis van non-verbale communicatie?
Wellicht dat jouw formulering van de betekenis gestaafd wordt door deze onderzoeksresultaten? Of zet het je opnieuw aan het denken over je visie?
Wat mij vooral fascineert is dat in de resultaten een belofte of voorspelling zit.
Namelijk dat hele concreet waarneembare (en dus ook voelbare) non-verbale communicatie sterke relaties lijkt te hebben met ogenschijnlijk abstracte begrippen als emoties, hechtingsgedrag, interacties posities, intimiteit, kwetsbaarheid, gevoelens en persoonlijkheid. Om met de woorden van Prof.F.J.J. Buytendijk te spreken: er is een “uiterlijk waarneembare innerlijke bewogenheid”.
Die relatie gaan we de komende tijd in deze blogs verkennen. Onder andere door boeiende wetenschappelijk literatuur te beschouwen en je met praktijk oefeningen te prikkelen om te onderzoeken of (je eigen) lijf inderdaad boekdelen spreekt over wat je innerlijk beweegt.
Deel ondertussen alsjeblieft je eigen visie of ervaringen, we kunnen een hoop leren van elkaar.
Hartelijke groet,
André de Jong
Bronnen:
1. Hess, U., & Thibault, P. (2009). Darwin and emotion expression. American Psychologist, 64(2), 120.
Ekman, P., & Friesen, W. V. (1969). The repertoire of nonverbal behavior: Categories, origins, usage, and coding. semiotica, 1(1), 49-98.
2. Paul Watzlawick (1973); Pragmatische aspecten van de menselijke communicatie, vertaling van 1967.
3. Maria IJzermans (2011) proefschrift: De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel. Promotor: prof. dr. W.J. Witteveen.
4. Owen Hargie (2010). Skilled Interpersonal Communication: Research, Theory and Practice
5. Ekman, P., & Friesen, W. V. (1969). The repertoire of nonverbal behavior: Categories, origins, usage, and coding. semiotica, 1(1), 49-98.
6. Mehrabian, A. (1981). Silent messages: Implicit communication of emotions and attitudes. Belmont, CA: Wadsworth
7. Argyle et al. 1971 Domangue, (1977); Eskritt et al., (2003) verbal-nonverbal consistency principle
8. Ilgen, H, & Fischer, A (2019) binnenkort in publicatie
9. Schore, J. R., & Schore, A. N. (2008). Modern attachment theory: The central role of affect regulation in development and treatment. Clinical Social Work Journal, 36(1), 9-20
10. C. Guéguen, Vivre heureux avec son enfant, Éditions Robert Laffont, 2015 / E.O. Boundy e.a., Kangaroo mother care and neonatal outcomes: A meta-analysis, Pediatrics, 2015 / R. Feldman, Maternal-preterm skin-to-skin contact enhances child physiologic organization and cognitive control across the first 10 years of life, Biological Psychiatry, 2014 / W. Sears e.a. The attachment parenting book, Little, Brown & Company, 1960
11. Schore, J. R., & Schore, A. N. (2008). Modern attachment theory: The central role of affect regulation in development and treatment. Clinical Social Work Journal, 36(1), 9-20.