Non-verbale communicatie betekenis – wat is dat?

De meest populaire theorie over non-verbale communicatie is die over de verhouding tussen non-verbale en verbale communicatie gedaan door Albert Mehrabian. Uit zijn onderzoek wordt vaak geïnterpreteerd dat de betekenis van een boodschap voor 55% door de lichaamstaal, 38% door de intonatie, en slechts voor 7% door de woorden wordt bepaald. Vele mensen, waaronder ook veel communicatie-experts, verwijzen naar dit onderzoek ter ondersteuning van het idee dat slechts 7% van alle communicatie verbaal is, en dus 93% non-verbaal. Deze conclusie mag je zo echter niet zomaar trekken omdat hij met nadruk zelf aangeeft dat het om een schatting gaat en dat het slechts geldt in situaties waarin gevoelens en opvattingen verbaal worden overgebracht. Een andere beperking is dat dit onderzoek alleen over gezichtsexpressie gaat.

De opvallende populariteit van zijn onderzoek is wijst er wel op hoe we ondersteuning zoeken voor de ervaring dat de eigen non-verbale communicatie en die van anderen zo belangrijk is in het contact. 

Over de precieze verhouding tussen verbaal en non-verbaal is wetenschappelijk gezien echter geen eensluidend antwoord. Een universele uitspraak lijkt onmogelijk omdat het vooral zo context afhankelijk is en een duidelijke scheiding lastig is (Skilled Interpersonal Communication: Research, Theory and Practice’ van Owen Hargie (2010).

Dat we veel meer ons best moeten doen om een incongruente boodschap te decoderen dan een congruente staat wel vast (Argyle et al. 1971  Domangue, (1977); Eskritt et al., (2003)verbal-nonverbal consistency principle ). En wanneer er dan gevoelens of opvattingen worden gecommuniceerd dan lijkt de non-verbale expressie leidend voor het interpreteren van die boodschap. In andere gevallen mag je dat niet zo stellen. 

Binnen de wetenschap is er een meningsverschil of er alleen sprake is van non-verbale communicatie wanneer ‘de boodschap’ intentioneel’ is (vanuit het zender-ontvanger perspectief van Shannon en Weaver). Of dat je ervan uitgaat dat er altijd communicatie is en het onmogelijk is om niet te communiceren. En in die zin zou er er altijd (non-verbale) communicatie zijn. 

Uitgaande van de laatste visie kan je non-verbale communicatie zien als elke vorm van uitwisseling van boodschappen tussen mensen of levende wezens via niet-talige signalen of tekens: ‘zonder woorden’. 

Gebarentaal is een vervanging van onze woorden en valt hier derhalve niet onder. Een verdere beperking is de gerichtheid op die wetmatigheden in de non-verbale communicatie die niet afhankelijk zijn van cultuur of tijdsgewricht. 

Binnen de bovenstaande beperkingen wordt vaak weer het volgende onderscheid gemaakt

Haptic: hoe communiceren we via onze aanraking (onder andere het vakgebied van de haptonomie);
Kinesics: de invloed van hoe we bewegen in ons lijf en gezicht, hoe we staan, zitten en ademen;
Proxemics: Hieronder verstaan we vooral de invloed van interpersoonlijke afstand en positionering 
Paralinguistek: richt zich op onze spraak en daarmee bedoelen we toon, intonatie, snelheid, ritme, volume en duur. De stem is overigens zeer direct gekoppeld aan de adem beweging.

Het kortste antwoord is ‘nee’. Dat kan je in het algemeen zo niet stellen. En wel om 2 redenen (Skilled Interpersonal Communication: Research, Theory and Practice’ van Owen Hargie (2010).) Allereerst is het zo dat het belang sterk afhangt van de context (als voorbeeld: de letterlijke woorden of uitspraken van een politicus worden regelmatig zeer zwaar gewogen, maar we reageren juist weer snel op de non-verbale signalen van bijvoorbeeld een baby) en ten tweede is het zo dat een duidelijke scheiding tussen verbaal en non-verbaal soms heel lastig is. Aan vele gebaren hechten we immers woordelijk betekenis en die betekenis is vaak cultuur en tijds gebonden.

Daarnaast zijn er vele onderzoeken die erop wijzen dat non-verbale fenomenen vanuit de rechter hersenhelft aangestuurd worden en de verbale uit de linker hersen helft maar dat het nooit voorkomt dat alleen één hersenhelft actief is. (Nonverbal Communication in human interaction, Mark L. Knapp , Judith A.Hall (2010).)

Deze vraag is op heel veel verschillende manieren en invalshoeken te beantwoorden. Een van de meer overtuigende antwoorden vanuit de wetenschap geven Allan en Judith Schore.

(Modern attachment theory: The central role of affect regulation in development and treatment , Tijdschrift: Clinical social work journal, 36(1), 9-20. Auteurs: Schore, J. R., & Schore, A. N. (2008). 

Het artikel beschrijft hoe de wijze waarop we ons als klein kind hechtten aan onze verzorger(s) in relatie staat tot het reguleren van het (nog ontwikkelende) centrale zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel. Zij gaan in op hoe de non-verbale, emotionele interacties tussen het kind en de verzorger(s) een diepe impact heeft op met name het gedeelte in onze hersenen waarin onze onbewuste processen vastliggen. Non-verbale communicatie wordt veelal gezien als het product van deze rechter hersenhelft. De hechtingstheorie zegt onder andere dat hechten een van onze belangrijkste overlevingsstrategieën is. De strategieën die daarin voor ons werken vormen de basis voor onze toekomstige manieren in het leggen van relaties, zowel met onszelf als met onze omgeving. Die manieren hebben een sterk non-verbaal karakter, met name oogcontact, aanraking en stemgeluid. Je kunt daarmee natuurlijk niet letterlijk waarnemen hoe iemand zich verhoudt tot zichzelf of een ander, je kunt wel kijken naar de non-verbale signalen. Ze vormen een weerspiegeling van deze verhouding. 

Een andere reden waarom non-verbale communicatie belangrijk is, is omdat we in het menselijke verkeer hier zeer veel waarde hechten. Zodra er overtuigingen en emoties in het contact een rol gaan spelen neemt het belang van non-verbale communicatie alleen maar toe. Als wat iemand zegt dan niet strookt met hoe iemand iets zegt dan hechten we het meeste belang aan de non-verbale expressies.

Je eigen lichaam geeft je constant signalen over hoe je je voelt. Een gevoel vertaalt zich in chemische verbindingen die vrijkomen in organen, weefsel, huid, klieren en spieren. Die hebben allemaal speciale eiwit-receptoren die de mogelijkheid hebben om emotionele informatie op te slaan. Dit betekent dat emotioneel geheugen is opgeslagen in verschillende plekken in je lijf. 

Dus niet uitgedrukte en onbewuste emoties worden letterlijk opgeslagen in het lichaam. Het zijn stimuli die het lichaam wil uitdrukken, zodat ze opgelost kunnen worden. Bewustzijn van deze lijfelijke prikkels (zoals het vastzetten van je schouders, pijn in je onderrug, gespannen kaken, veel fronsen, aanspannen van je bekkenbodem spieren) helpt om stil te staan en reflecteren waar het signaal om vraagt.